KİLİS İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ

Taş İşçiliği(Taş Yonuculuğu)

Kilis ve yöresinin yapı malzemesi doğal taş olduğundan, yöre ağzında “yonucu, yonucu ustası” sözleriyle belirtilen “taş işçiliği” oldukça yaygındı.

Yörede adı “kesmelik” olan üç taş ocağı işletmecisi (Hacabuşunoğlu Mehmet, Kör Vakıf, Vakıf) vardır. Bu taşocaklarından hayvanlarla (taşıma işi merkeplerle yapıldığından yörede bu işi yapanlar ‘merkepçi’ sanıyla bilinir) taşı işleyen işliklere getirilirdi. Blok biçiminde işliklere getirilen taşlar, önce kullanılacak boyutta kesilir; kaba yanları yontulur; taş gönyesi yardımıyla düzeltilerek işlenecek duruma getirilirdi. İşlem basamaklarında külük (bir yanı sivri diğer yanı köşeli çekiç), merteka (taşçı çekici), arşın (taşın düzgünlüğünü kontrol eden mastar), bük (iki ucu sivri çekiç), kidde (mastar taşı ), hayt ipi, sulu terazi, şakul, demir kalemi, taş gönyesi gibi araç ve gereçler kullanılırdı.

Kesmelik’ten getirilen taşlar renkli (sarı, sarımtırak, kirli beyaz) ve küfeki (işlenirken yumuşak, havayla ilişkisi yoğunlaştıkça sertleşen,gözenekli) özellik taşıdığından yapıların ön yüzlerinde, kemerlerde, kapı (özellikle cümle kapısı) ve pencere sövelerinde; Köncülü’den (Küncülü) getirtilen taşlar siyah ve sert olduğundan (bazalt taş); soku, soku eli, değirmen, devlip (bir sütuna bağlı olarak yerden yüksekçe platform üzerine yerleştirilmiş hayvan gücüyle çalışan bir tür değirmen) ve mider (hayvan koşularak çalışan değirmen) yapımında kullanılırdı.

Kilisli yonucu ustaları Memlük (Kölemen) etkisiyle Anadolu’ya yayılan renkli taş ustalığının ilk temsilcileri olup; yapıların dış görünüşlerini sarı ve siyah renkli taşları sıralı kullanarak süslemişlerdir.